Mijn voornemen is om de filosofie van Rudolf Steiner te bespreken. Maar wat denk ik er als leek aan toe te kunnen voegen? Helemaal niets! In ieder geval leer ik er zelf van. Het gaat mij om de kern van zijn filosofie. Van nature ben ik sceptisch maar als het even kan ook optimistisch. Kortom, ik kan pas oordelen wanneer ik de gedachten achter de theorie begrijp. De grote lijnen zie ik inmiddels: en het ziet er mooi uit. Begrip op detailniveau vraagt nog aandacht.
In zijn nawoord op de Filosofie van de vrijheid geeft Pim Blomaard op voortreffelijke wijze achtergrondinformatie over toonaangevende filosofische theorieën in de tijd dat Steiner zijn filosofie lanceerde; ook schetst hij hoe het filosofische landschap er nu uit ziet. En Blomaard stelt dat de Filosofie van de vrijheid op zichzelf staat. De filosofie van Steiner is niet een vervolg op een bepaalde stroming binnen de filosofie. Steiner laveert min of meer tussen de stromingen door. Mede daarom wil ik zo min mogelijk ingaan op andere filosofieën. Indien noodzakelijk zal ik er naar verwijzen.
Alleen al door zijn scherpzinnige uiteenzettingen daagt Steiner keer op keer uit om me in zijn redeneringen te verdiepen. Sommige passages lees ik wel drie, vier keer. Ik begrijp waarom Steiner zelf hoge verwachtingen had van zijn boek. Het publiceren van zijn filosofie was de kroon op zijn werk. Maar erkenning bleef uit; en de reacties stelden vaak teleur. Volgens mij komt het simpelweg doordat Steiners verlangen naar het verkrijgen van inzicht veel sterker is dan bij de gemiddelde mens. Want de gemiddelde mens neemt genoegen met het gemiddelde en niet meer dan dat.
Nu eerst een korte inleiding. De Filosofie van de vrijheid wil een antwoord geven op twee vragen:
Vraag 1: "Kun je zo in het menselijk wezen doordringen met het doel een vast punt te vinden waarop je alle verdere ervaring en kennis kunt baseren?" Ook ik heb vaak genoeg het gevoel (gehad) dat je hetgeen je ervaart of denkt te weten in twijfel kunt trekken.
Vraag 2: "Mag de willende mens zichzelf vrijheid toeschrijven, of is deze vrijheid slechts een illusie?" Want is de vrijheid die in de mens ontstaat niet op gelijke wijze gedetermineerd als elk ander natuurproces?
Steiner is van mening dat deze twee kernvragen diep in de menselijke ziel leven; het zou vreemd zijn wanneer de vragen niet een keer gesteld worden. Zijn filosofie is geen kunstmatig geconstrueerd model. Hij observeert zijn ziel op natuurwetenschappelijke wijze en op basis van deze observaties ontvouwt hij de Filosofie van de vrijheid. Hij probeert daarin aan te tonen dat je inderdaad zo in het menselijke wezen kunt doordringen dat je al het overige weten op dit inzicht kunt baseren. In het tweede deel van het boek (De werkelijkheid van de vrijheid) probeert hij aan te tonen dat het verworven inzicht ook de vrije wil volledig rechtvaardigt.
De kern van Steiners conclusie is dat het denken een geestelijke activiteit is waardoor de mens de mogelijkheid wordt geboden door te dringen in zijn eigen wezen. Het denken put uit de gedachteninhoud van de wereld. Door het denken zelf te observeren komt Steiner bovendien tot de conclusie dat het denken in zichzelf rust.
Dit is het prille begin van een serie waarin ik de essentie van de Filosofie van de vrijheid zo kort mogelijk samen wil vatten. Wat heeft deze filosofie met religie te maken? Zoals eerder opgemerkt in Over mij verdiepte ik me eind vorige eeuw in de samenhang tussen religies. Toen ik veertig was, belandde ik in een persoonlijke crisis. De logica van Steiner en zijn definitie van de geestelijke wereld ordenden op natuurlijke wijze mijn gedachten, terwijl de waarde die ik hechtte aan de essentie van het Nieuwe Testament op generlei wijze ontkracht werd. Andersom ontdekte ik dat Steiner in omgekeerde richting eenzelfde proces doormaakte. Na zijn veertigste verdiepte hij zich juist in de betekenis van het christendom. Het lag voor de hand want in zijn Filosofie van de vrijheid schrijft hij over de kracht van de liefde. Daar ontkomt niemand aan die ook binnen de wetenschap zijn gevoel niet buiten sluit.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten